Wczesne doświadczenia sensoryczne związane z jedzeniem a rozwój zachowań żywieniowych
Kluczowe informacje:
- Żywienie uzupełniające to kluczowy okres, w którym częstotliwość
i różnorodność ekspozycji niemowlęcia na różne konsystencje pożywienia wspiera wzajemną relację między rozwojem anatomii jamy ustnej a zdolnością przetwarzania pokarmów, które ostatecznie kształtują preferencje i wzorce żywieniowe dziecka. - Oferując niemowlętom szerokie możliwości doświadczenia różnych tekstur żywności dostosowanych do ich wieku, dzieci uczą się, jak jeść pokarmy o różnej konsystencji (umiejętności oralne), a przez to też uczą się „lubić” szerszą gamę produktów.
- Zachowania żywieniowe są nabyte i mogą oddziaływać na zwyczajowe preferencje dotyczące tekstury, tempa spożywania i podaży energii. To z kolei może wpływać na długoterminowe nawyki żywieniowe, przyrost masy ciała i zdrowie. Zachowania sprzyjające otyłości (obesogenne), takie jak wybieranie produktów o miękkiej konsystencji i wysokiej gęstości energetycznej, spożywanych w szybszym tempie, zwiększają ryzyko wystąpienia chorób dietozależnych i gorszego stanu zdrowia na dalszych etapach dzieciństwa.
Nabywanie preferencji żywieniowych zaczyna się już w życiu płodowym i rozwija się we wczesnym dzieciństwie poprzez doświadczenia związane z jedzeniem, tym samym kształtując nawyki żywieniowe. Okres żywienia uzupełniającego rozpoczyna się około 6. miesiąca życia i jest kluczowym momentem w kształtowaniu zachowań i preferencji żywieniowych.1
Rozpoczęcie jedzenia
Z początkiem karmienia uzupełniającego niemowlę przestaje polegać jedynie na karmieniu piersią lub butelką, a zaczyna spożywać potrawy ze stołu domowego, by pokryć wysokie zapotrzebowanie energetyczne w okresie wzrostu i rozwoju. Przejście na pokarmy o wyższej gęstości energetycznej wiąże się z rozszerzeniem konsystencji o pokarmy półstałe i stałe, które zazwyczaj charakteryzują się niższą zawartością wody i przez to wyższą zawartością energii. Warunkiem przejścia niemowląt ze spożywania wyłącznie płynów do spożywania gęstszych konsystencji jest zdolność do samodzielnego siedzenia w pozycji wyprostowanej i kontrolowane ruchy głowy, co zmniejsza ryzyko zadławienia. Przy poznawaniu nowych pokarmów i zdobywaniu umiejętności oromotorycznych niezbędnych do żucia i połykania pokarmu ważna jest ekspozycja na różnorodne konsystencje
w czasie żywienia uzupełniającego.
Korzyści uczenia się poprzez doświadczanie tekstur
Umiejętności oralne są nabywane przez doświadczenie. Istnieje wzajemna zależność pomiędzy ekspozycją na różne konsystencje a zmianami anatomicznymi jamy ustnej oraz rozwojem zdolności oralnych. Kształtuje to preferencje i prawidłowe nawyki żywieniowe na wczesnych etapach życia. Nauka jedzenia to złożony proces, który angażuje 26 mięśni ustno-twarzowych i 5 nerwów czaszkowych. Każda konsystencja, jak i ich połączenia wymagają innego sposobu gryzienia, żucia, połykania, czy ruchów języka. Te zaś są nabywane poprzez doświadczenia. Doświadczanie coraz bardziej złożonych tekstur pozwala dziecku nauczyć się odpowiedniego nacisku gryzienia potrzebnego do rozdrobnienia żywności, jak również uczy zwilżania pokarmu i tworzenia kęsa, który jest dalej przesuwany przez język, celem bezpiecznego przełknięcia. Podczas żywienia uzupełniającego drastycznie zmienia się struktura anatomiczna jamy ustnej. Zmniejsza się ilość tkanki tłuszczowej w okolicy policzków a długość podniebienia zwiększa się dwukrotnie, co pozwala na pojawienie się zębów mlecznych. Żucie pomaga w zwiększeniu powierzchni podniebienia i daje przestrzeń do wykonywania okrężnych i lateralnych ruchów języka potrzebnych do przemieszczania kęsa między tylne zęby w celu efektywnego miażdżenia i żucia.
RYS. 1: Rola wczesnych doświadczeń sensorycznych związanych z jedzeniem w rozwoju prawidłowych zachowań żywieniowych
Zachowania i nawyki żywieniowe
Niemowlęta eksponowane na szeroką gamę konsystencji podczas kluczowego okresu, jakim jest rozszerzanie diety, lepiej przystosowują swoje umiejętności przetwarzania pokarmów do różnorodnych tekstur pożywienia, co z kolei wiąże się z szerszą akceptacją pokarmów.2 Doświadczanie zróżnicowanych konsystencji dostosowanych do wieku daje niemowlętom możliwość doskonalenia ich zdolności jedzenia i zapoznawania się z nowymi smakami i zapachami. Pozwala to dzieciom polubić to, co już poznały i jeść to, co lubią.3
W ten sposób zdobywanie niezbędnych umiejętności oralnych wpływa nie tylko na preferencje żywieniowe, lecz także kształtuje zachowania żywieniowe dzieci. Zachowania żywieniowe zostają ugruntowane na wczesnych etapach życia i utrzymują się w późniejszym dzieciństwie. Różnice
w zachowaniach żywieniowych zaobserwowane u dzieci w wieku przedszkolnym miały związek
z nawykowymi rozmiarami posiłków i podażą energii.4 Niektóre sposoby odżywiania są uważane za obesogenne (sprzyjające otyłości), gdyż propagują większe rozmiary posiłków, co długoterminowo wiąże się z dodatnim bilansem energetycznym. Dzieci spożywające w szybkim tempie oraz preferujące konsystencje, które mogą być szybko spożyte, regularnie konsumują więcej energii
w trakcie posiłków w porównaniu do dzieci, które jadły dłużej i wybierały tekstury spożywane wolniej.5 Regularne nadwyżki kaloryczne długoterminowo prowadzą do odkładania tkanki tłuszczowej i promują przyrost masy ciała utrzymujący się w dalszym dzieciństwie i dorosłości, co
z kolei zwiększa ryzyko chorób dietozależnych.
Zatem szybsze spożywanie żywności stanowi czynnik ryzyka rozwoju nadwagi i otyłości, co podkreśla rolę ekspozycji na konsystencje na wczesnych etapach życia oraz znaczenie rozwoju zachowań żywieniowych w kontekście długoterminowych skutków zdrowotnych.6
Rozszerzanie diety to kluczowy okres dla nabywania umiejętności obróbki ustnej żywności oraz kształtowania preferencji żywieniowych, które są istotnym elementem budowania prawidłowych nawyków żywieniowych. Częstotliwość, jakość i różnorodność doświadczeń związanych z teksturą pokarmów, jakim niemowlęta są poddawane na wczesnym etapie życia, podczas rozszerzania diety, pomagają wyposażyć je w umiejętności niezbędne do przetwarzania pokarmów w ich otoczeniu
i wspierają rozwój wzorców żywieniowych potrzebnych do prawidłowego wzrostu.
Bibliografia:
1. Nicklaus S. Children’s acceptance of new foods at weaning. Role of practices of weaning and of food sensory properties. Appetite. 2011;57(3):812‑5.
2. Tournier C, Forde CG. Food oral processing and eating behavior from infancy to childhood: evidence on the role of food texture in the development of healthy eating behavior. Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 2023:1‑14.
3. Cooke L. The importance of exposure for healthy eating in childhood: a review. Journal of human nutrition and dietetics. 2007;20(4):294‑301.
4. Fogel A, Goh AT, Fries LR, Sadananthan SA, Velan SS, Michael N, et al. Faster eating rates are associated with higher energy intakes during an ad libitum meal, higher BMI and greater adiposity among 4.5‑year‑old children: results from the Growing Up in Singapore Towards Healthy Outcomes (GUSTO) cohort. The British journal of nutrition. 2017;117(7):1042‑51.
5. McCrickerd K, Forde CG. Consistency of Eating Rate, Oral Processing Behaviours and Energy Intake across Meals. Nutrients. 2017;9(8):891. 6. Fogel A, Goh AT, Fries LR, Sadananthan SA, Velan SS, Michael N, et al. A description of an ‘obesogenic’ eating style that promotes higher energy intake and is associated with greater adiposity in 4.5 year‑old children: Results from the GUSTO cohort. Physiol Behav. 2017;176:107‑16.
