Żywienie uzupełniające: Co, kiedy, jak i dlaczego?
Kluczowe informacje:
- Co? Żywność uzupełniająca to posiłki, które, poza karmieniem piersią lub mlekiem modyfikowanym, służą jako uzupełnienie diety niemowlęcia. Zapewnia to zbilansowaną, odżywczą dietę bogatą
w żelazo i inne składniki odżywcze niezbędne do pokrycia zapotrzebowania i profilaktyki otyłości. - Kiedy? Proces rozszerzania rozpoczyna się, gdy zdrowe niemowlę
(o prawidłowym odruchu ssania) wykazuje oznaki gotowości - najczęściej między 4. a 6. miesiącem życia - tym samym podnosząc zdolności rozwoju układu immunologicznego. - Jak i dlaczego? Wprowadzaj żywność dostosowaną do wieku, uwzględniając konsystencję odpowiednią dla zdolności motorycznych jamy ustnej. Zachęcaj dziecko do samodzielnego chwytania
i spożywania małych fragmentów pokarmu (ang. BLW - baby-led weaning lub BLISS, czyli rozszerzanie diety sterowane przez niemowlę). Takie postępowanie zwiększa akceptację pokarmów oraz kształtuje niezależne nawyki żywieniowe.
Żywienie niemowląt to wielopłaszczyznowy proces, którego zakres wykracza poza jedynie podaż jedzenia. Wzięto pod uwagę kilka aspektów, takich jak:
- Optymalny czas rozpoczęcia: Z uwzględnieniem dojrzałości fizycznej i neurologicznej, upewniając się, że niemowlę jest gotowe na kolejny etap.
- Percepcyjne żywienie uzupełniające: Istotne jest stworzenie pozytywnego i przyjaznego środowiska zachęcającego dziecko do samodzielności. Rozpatrywane są cechy sensoryczne żywności, takie jak: konsystencja, barwa oraz smak, jak również wzgląd na sygnały głodu i sytości dziecka, co pozwala na samoregulację karmienia.
- Kontekst kulturowy i rodzinny: Czynniki kulturowe oraz postrzeganie rodziców tematu karmienia są uwzględniane w tym procesie, dążąc do konstruktywnego dialogu i rodzinnego środowiska sprzyjającego wprowadzaniu żywienia uzupełniającego.
Żywienie niemowląt to także rozszerzanie konsystencji żywności, celem stymulacji ruchów języka, warg oraz żuchwy. Zapewnia to prawidłowy rozwój narządów odpowiadających za poczucie smaku, żucie, połykanie i gaworzenie. Ekspozycja na pokarmy o zróżnicowanym składzie wspiera kształtowanie nawyków żywieniowych utrzymujących się na dalszych etapach życia.1
Kulturowe przekonania istotnie kształtują praktyki karmienia piersią oraz wprowadzania regionalnej żywności u dzieci karmionych piersią. Aktualne i precyzyjne informacje na temat wartości odżywczej produktów są niezbędne dla pokrycia zapotrzebowania w trakcie rozszerzania diety, celem osiągnięcia optymalnego wzrostu dziecka.2
Wprowadzenie karmienia łączy aspekty odżywcze, rozwój psychomotoryczny oraz uczucie przywiązania, tworząc pozytywny proces dostosowany do potrzeb zarówno dziecka, jak i rodziny.
Pokarmy stałe, takie jak warzywa, owoce, produkty zbożowe i produkty białkowe (mięso, jaja, produkty mleczne) pochodzące z różnych regionów, pod wpływem różnych ekonomicznych
i kulturowych czynników, promują wzrost i rozwój podczas karmienia piersią oraz przy rozszerzaniu diety.
Żywność uzupełniająca powinna być bogata w składniki odżywcze oraz dostarczać ich
w wystarczających ilościach tak, aby wspierać optymalny rozwój na każdym etapie wzrostu. Składniki te powinny obejmować niezbędne aminokwasy, tłuszcze, mikroskładniki (witaminy
i składniki mineralne), błonnik, wodę oraz energię pochodzące z odżywczych źródeł. Szczególną uwagę należy zwracać na niektóre składniki odżywcze, takie jak żelazo, ze względu na wysokie zapotrzebowanie niemowląt odstawianych od piersi. Zapasy tego składnika wyczerpują się ze względu na szybkie tempo rozwoju oraz spożywanie niewielkich ilości pokarmu. Dodatek cukrów prostych, w tym miodu, jak również soli nie jest zalecany przed 12 miesiącem życia. Nie zaleca się także stosowania żywności o wysokiej gęstości energetycznej i niskiej zawartości składników odżywczych, ponieważ jej spożycie sprzyja rozwojowi otyłości. Takie produkty powinny być wykluczone w okresie żywienia uzupełniającego, który trwa do 24. miesiąca życia.1, 3, 4
W rodzinach obciążonych schorzeniami na tle atopowym pojawiają się obawy związane z żywnością potencjalnie alergizującą. Jednakże, według najnowszych badań, wprowadzanie takich produktów po 4. miesiącu może być skuteczniejsze w prewencji alergii niż ich unikanie.
RYS. 1 Żywienie uzupełniające
Zamiast ustalonego przedziału wiekowego, to sygnały rozwojowe powinny być wskaźnikiem “gotowości” niemowlęcia do akceptacji pokarmów uzupełniających. Zalecenia międzynarodowych instytucji wskazują, że po 6. miesiącu niemowlęta są gotowe do włączenia produktów przetartych
i półstałych.5 Do 8. miesiąca życia większość dzieci radzi sobie z pokarmami stałymi przygotowanymi tak, by umożliwić im samodzielne jedzenie.6 W tym czasie należy wprowadzać produkty
o różnorodnej gęstości i konsystencji, by wspierać samodzielne spożywanie posiłków. Metody takie jak BLW (ang. Baby-Led Weaning) oraz BLISS (ang. Baby Led Approach to Eating Solids) uznawane są za bezpiecznie, pod warunkiem stosowania ich pod nadzorem specjalistów. Połączenie tych metod
z tradycyjnym karmieniem łyżeczką pomaga zapobiegać rozwojowi wybiórczości pokarmowej
i zapewnia odpowiednią podaż składników odżywczych.
Kluczowe jest podawanie pokarmów odpowiednich dla wieku oraz nadzór nad spożywaniem posiłków, aby zapobiegać zadławieniu i zapewnić bezpieczeństwo niemowlęcia.1, 7 Żywność uzupełniająca musi spełniać rygorystyczne standardy higieny i jakości. Zapewnienie bezpieczeństwa jest niezbędne w prewencji chorób przenoszonych drogą pokarmową oraz we wspieraniu zdrowia niemowląt i małych dzieci. Odpowiednia obróbka, przechowywanie, przetwarzanie i podawanie żywności zmniejszają ryzyko zakażenia szkodliwymi patogenami. Rodzice i opiekunowie powinni stosować się d o zasad bezpieczeństwa żywności, w tym mycia rąk, korzystania z czystych narzędzi
i powierzchni oraz zapobiegania zadławieniom. Przestrzeganie tych zaleceń zapewnia, że żywienie uzupełniające pozytywnie wpływa na wzrost i rozwój, a także zmniejsza ryzyko rozwoju przewlekłych chorób niezakaźnych w późniejszych latach.3, 5
Bibliografia:
1. Vázquez‑Frias R, Ladino L, Bagés‑Mesa MC, Hernández‑Rosiles V, Ochoa‑Ortiz E, Alomía M, et al. Consenso de alimentación complementaria de la Sociedad Latinoamericana de Gastroenterología, Hepatología y Nutrición Pediátrica: COCO 2023. Rev Gastroenterol México. janeiro de 2023;88(1):57–70.
2. Dettwyler KA. When to Wean: Biological Versus Cultural Perspectives: Clin Obstet Gynecol. setembro de 2004;47(3):712–23.
3. Netting MJ, Makrides M. Complementary Foods: Guidelines and Practices. Em: Black RE, Makrides M, Ong KK, organizadores. Nestlé Nutrition Institute Workshop Series [Internet]. S. Karger AG; 2017 [citado 13 de março de 2024]. p. 1–12. Disponível em: https://www.karger.com/Article/FullText/449497
4. Senarath U, Agho KE, Akram D, Godakandage SSP, Hazir T, Jayawickrama H, et al. Comparison of complementary feeding indicators and associated factors in children aged 6–23 months across five South Asian countries. Matern Child Nutr. Janeiro de 2012;8(s1):89–106.
5. WHO guideline for complementary feeding of infants and young children 6‑23 months of age. Geneva: World Health Organization 2023.
6. Fangupo LJ, Heath ALM, Williams SM, Erickson Williams LW, Morison BJ, Fleming EA, et al. A Baby‑Led Approach to Eating Solids and Risk of Choking. Pediatrics. 1o de outubro de 2016;1384):e20160772.
7. Fewtrell M, Bronsky J, Campoy C, Domellöf M, Embleton N, Fidler Mis N, et al. Complementary Feeding: A Position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr. janeiro de 2017;64(1):119–32.
