Globalne trendy w dziedzinie żywienia i zdrowia na przestrzeni całego życia

Wstęp

Ostatnie trzy lata to bezprecedensowy okres dla ochrony zdrowia i dla dobrego samopoczucia. Pandemia spowodowała nagłe zmiany w stylu życia, które przeobraziły wzorce żywieniowe i dietetyczne rodzin na całym świecie. Dla wielu ludzi priorytetem stało się wzmocnienie odporności i zadbanie o dobre samopoczucie.

Podczas gdy ta szybka zmiana doprowadziła do nadania priorytetu zdrowiu i dobremu samopoczuciu, pojawiły się również nowe wyzwania zdrowotne. Powinniśmy wspierać działania, które umożliwią rodzinom wykształcenie prawidłowych nawyków żywieniowych. Definiując na nowo nasze codzienne zwyczaje, możemy zrobić jeszcze więcej dla naszych pacjentów i dla tych, którymi się opiekujemy.

98. warsztaty Instytutu Żywienia Nestlé, które odbyły się w dniach 11, 14 i 17 października, zostały przeprowadzone we współpracy z Międzynarodową Akademią Edukatorów Żywienia (IANE - The International Academy of Nutrition Educators) oraz NNEdPro Global Institute for Food, Nutrition & Health.

W pierwszym dniu warsztatów prelegenci z całego świata przedstawili fascynujące spostrzeżenia na temat najnowszych osiągnięć w dziedzinie żywienia i zdrowia metabolicznego. Profesor Sumantra Ray omówił związek między żywieniem, dietą a niedożywieniem oraz zaakcentował potrzebę wielostronnego podejścia w rozwiązywaniu problemu niedożywienia we wszystkich jego formach. Prof Naglaa Kamal wyjaśniła, dlaczego interwencje w okresie niemowlęcym są kluczowe dla rozwiązania coraz bardziej globalnego problemu otyłości. Kończąc dzień pierwszy, dr Federica Amati zbadała, jak pandemia i niestabilność gospodarcza utrudniły rozwiązanie globalnego problemu niedożywienia.

Drugiego dnia warsztatów, prelegenci mieli okazję zwrócić uwagę na pojawiające się wzorce praktyk dotyczących żywienia, a także na ich zastosowanie w opiece zdrowotnej. Prof. Martin Kohlmeier zbadał związek pomiędzy odżywianiem a rozwojem odporności. Następnie dr Otilia Perichart-Perera podjęła dyskusję na temat żywienia i odporności, omawiając kluczowe składniki odżywcze i suplementację u kobiet i dzieci. Zamykając drugi dzień, Shane McAuliffe, dietetyk, przedstawił w jaki sposób wsparcie żywieniowe może zapobiec hospitalizacji osób najbardziej zagrożonych oraz pomóc im w procesie powrotu do zdrowia po leczeniu.

 

Jak są związane ze sobą takie pojęcia jak odżywianie, dieta i niedożywienie?

Profesor Sumantra Ray omówił związek między żywieniem, dietą a niedożywieniem oraz zaakcentował potrzebę podejścia wielostronnego w rozwiązaniu problemu niedożywienia we wszystkich jego formach

Terminy dieta i żywienie są często używane zamiennie, ale istnieją znaczące różnice między tymi dwoma pojęciami. Dieta to nie tylko to, co jemy, ale także wzorce żywieniowe - ile i jak regularnie spożywamy poszczególne posiłki. Wzorce żywieniowe określają sposób odżywiania, ale dotyczą one znacznie więcej niż tylko spożycie składników odżywczych.

Niedożywienie utrzymujące się przez dłuższy czas, ma bardzo poważne konsekwencje zdrowotne. Może przybrać formę niedożywienia, które wpływa na wzrost i rozwój, lub nadmiernego odżywiania, które prowadzi do otyłości.

Podstawowe zasady zdrowej diety są dobrze znane. Począwszy od karmienia piersią, które może zmniejszyć ryzyko otyłości i chorób przewlekłych w późniejszym okresie życia, po wybór zróżnicowanej i zdrowej diety, która dostarcza niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach. Należy ograniczyć spożycie żywności o dużej zawartości tłuszczów nasyconych, soli i cukru, a jedzenie powinno być przygotowywane i przechowywane w bezpieczny sposób.

Sposoby odżywiania wspomniane wcześniej są oparte na zdrowym rozsądku, ale zdrowa dieta nie jest powszechnie stosowana. Niektóre czynniki mogą odciągać jednostki od zdrowej diety, mogą to być czynniki biologiczne (głód i preferencje), ekonomiczne (koszt i dostępność), fizyczne (dostęp, edukacja, umiejętność), społeczne (kultura, religia i rodzina), lub psychologiczne (nastrój i stres).

Aby osiągnąć cel, jakim jest zakończenie globalnego niedożywienia we wszystkich formach, potrzebujemy wspólnego podejścia do tworzenia zrównoważonych i trwałych systemów żywnościowych i zdrowotnych. Pandemia stworzyła wiele wyzwań, ale przeprowadzone przez nas zmiany mogą być wykorzystane w dążeniu do osiągnięcia wspólnego celu. Osiągnięcie powszechnego dostępu do smacznych, niedrogich i odżywczo kompletnych posiłków, które są łatwe do przygotowania, jest możliwe, jednak wymaga to wspólnych działań wielu podmiotów wraz ze zwiększoną świadomością społeczną.

Działania Lancet na rzecz rozwiązania problemu niedożywienia stanowią skuteczne narzędzie do zrewidowania naszego podejścia do wyzwań związanych z niedożywieniem i znalezienia nowych sposobów działania. Wszakże, aby osiągnąć sukces, musimy zagwarantować, że nasze działania nie przynoszą szkody i jednocześnie wprowadzać nowe programy oraz modernizować już istniejące rozwiązania, aby lepiej pomóc potrzebującym.

 

Globalna otyłość i zwiększająca się liczba chorób niezakaźnych

Prof Naglaa Kamal wyjaśniła, dlaczego interwencje w niemowlęctwie są kluczowe dla rozwiązania coraz bardziej globalnego problemu otyłości. 

Otyłość jest obecnie globalną epidemią. Od 1975 roku nastąpił dziesięciokrotny wzrost nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży, a obecnie 40% całej światowej populacji ma nadwagę lub otyłość, w tym 5,9% stanowią dzieci poniżej 5 roku życia. Około 115 milionów ludzi cierpi z powodu problemów związanych z otyłością w krajach rozwijających się, co doprowadziło do powstania nowego terminu "globesity" - globalna otyłość. 

Otyłość jest silnie związana z ryzykiem rozwoju chorób niezakaźnych, takich jak problemy z sercem czy cukrzyca. W trakcie pandemii COVID-19 zauważono związek pomiędzy wyższym wskaźnikiem masy ciała (BMI) a wyższą zachorowalnością, hospitalizacją i śmiertelnością. Niestety, nie tylko pacjenci zmagający się z otyłością doświadczyli negatywnych skutków pandemii. Wpływ pandemii na styl życia i nawyki żywieniowe przyczynił się do pogorszenia się sytuacji związanej z tzw. globesity - zjawiskiem wzrostu poziomu otyłości na świecie. Alarmujące dane pokazują, że podczas pandemii tempo wzrostu BMI u dzieci prawie podwoiło się, co stanowi istotne wyzwanie zdrowotne dla przyszłych pokoleń. 

Przyczyny otyłości są wielorakie i złożone, zaczynając od wpływu środowiska macicy i procesu programowania metabolicznego płodu, a następnie uwarunkowane sposobem żywienia w okresie niemowlęcym, wprowadzeniem pierwszych pokarmów oraz czynnikami środowiskowymi w okresie dzieciństwa i dorosłości. Ponadto, dysbioza, czyli zaburzenie równowagi bakteryjnej w organizmie, jest również wskazywana jako potencjalny czynnik wpływający na rozwój otyłości, gdyż matki mogą przekazywać niemowlętom bakterie sprzyjające temu stanowi. 

Jednym z konkretnych sposobów interwencji w przypadku otyłości na wczesnym etapie jest zachęcanie do karmienia piersią, co może przynieść pozytywne efekty. Oligosacharydy mleka ludzkiego (HMO) zawarte w mleku matki wspierają prawidłowy wzrost niemowląt, a niższy poziom białka w mleku matki wiąże się z wolniejszym przyrostem masy ciała, co w konsekwencji może zmniejszyć ryzyko otyłości w późniejszym okresie życia. 

Dzieci powinny mieć zapewnioną zdrową dietę w miarę wzrostu. Powinna ona zawierać owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, białko i tłuszcze, wodę oraz ograniczoną ilość tłustych lub słodkich pokarmów. Dodatkowo, wprowadzenie zakazu sprzedaży niezdrowych produktów spożywczych w szkołach i ich okolicach oraz zachęcanie do aktywności fizycznej również pomogłoby zapobiec otyłości. 

Zważywszy na rosnącą liczbę przypadków otyłości, wiemy, że lepiej jest zapobiegać niż leczyć, a pierwsze pięć lat życia stanowi kluczowy okres dla podejmowania interwencji w celu zapobiegania nadwadze u dzieci. Biorąc pod uwagę złożoność wielu aspektów otyłości, konieczne są wielomodalne interwencje, łączące różne podmioty w rodzinie, społeczności i rządzie, aby wspierać zdrowe odżywianie w czasie ciąży, zwiększyć wskaźniki karmienia piersią oraz zachęcać do zdrowego odżywiania i aktywności fizycznej u dzieci i młodzieży. Taka holistyczna strategia jest kluczowa, ponieważ interwencje w jednym obszarze mogą nie być skuteczne bez równoczesnego podejścia do innych czynników wpływających na ryzyko otyłości. 

 

Ewoluujące trendy w nawykach żywieniowych wśród dzieci 

Dr Federica Amati z Imperial College London twierdzi, że pandemia i niestabilność gospodarcza utrudniły rozwiązanie problemu niedożywienia na świecie.

Istnieje cykl niedożywienia, który musi zostać przerwany. Ten cykl zaczyna się już przed poczęciem, gdy młode dziewczęta i kobiety mają zły stan odżywienia, niosą ze sobą ryzyko zagrożenia środowiska wewnątrzmacicznego, co może skutkować urodzeniem dziecka o niskiej wadze urodzeniowej (LBW). LBW zwiększa wiele czynników ryzyka przez całe życie, a w krajach o niskich dochodach niemowlęta LBW mają aż 205 razy większe prawdopodobieństwo niedowagi lub zahamowania wzrostu w dzieciństwie, co prowadzi do kontynuacji tego cyklu.  

Choć odżywianie ojców również odgrywa pewną rolę, najlepszą okazją do interwencji jest opieka nad matką i niemowlęciem w pierwszych 1000 dniach życia, czyli od poczęcia do drugich urodzin dziecka. Z tego powodu zaleca się karmienie piersią, które wspiera zdrowe odżywianie niemowląt, korzystne wpływa na zdrowie jelit i układu odpornościowego. 

W ostatnim czasie odnotowano postępy w redukcji globalnej epidemii otyłości, jednak walka z problemem marnotrawstwa i dalszy wzrost wskaźników otyłości pozostają wyzwaniem. W krajach o wyższym poziomie dochodów, pandemia COVID-19 wpłynęła negatywnie na styl życia dzieci, powodując spadek aktywności fizycznej i zwiększenie spożycia ultraprzetworzonej żywności, co z kolei przyczyniło się do wzrostu masy ciała. 

Z drugiej strony, sytuacja ekonomiczna połączona z pandemią pogłębiły kryzys bezpieczeństwa żywnościowego w Wielkiej Brytanii. W ciągu ostatniego roku organizacja Trussell Trust dostarczyła ponad 2,1 miliona paczek żywnościowych dla osób potrzebujących w Wielkiej Brytanii. Niestety, osoby już wcześniej marginalizowane, takie jak mniejszości etniczne, osoby wymagające opieki medycznej czy osoby niepełnosprawne, są szczególnie narażone na brak bezpieczeństwa żywnościowego. Wzrost cen żywności na całym świecie przyczynił się również do zwiększenia tego problemu. 

Niedożywienie dzieci jest globalnym problemem, szczególnie w przypadku dzieci wysiedlonych ze swoich domów z powodu konfliktów. Szacuje się, że około 36,5 miliona dzieci na świecie jest obecnie w takiej sytuacji, w tym dzieci z krajów takich jak Wenezuela, Afganistan czy Ukraina. Brak dostępu do odpowiedniego żywienia może wpłynąć na ich rozwój w późniejszych etapach życia. 

Aby skutecznie zwalczać ten problem, należy skupić się na trzech kluczowych obszarach: szkołach, zdrowiu i odżywianiu matek oraz problemach z bezpieczeństwem żywnościowym w gospodarstwach domowych. Placówki oświatowe odgrywają ważną rolę, ponieważ dla wielu dzieci stanowią one źródło podstawowych posiłków. Dlatego ważne jest, aby żywność dostarczana przez szkoły była nie tylko pożywna, lecz również i dostępna, np. bezpłatne lub dofinansowane posiłki szkolne. 

Drugi ważny obszar to zdrowie i odżywianie matek. Kobiety powinny być dobrze odżywione i mieć dostęp do usług związanych z planowaniem rodziny. Wsparcie i edukacja w zakresie karmienia piersią oraz karmienia uzupełniającego są również kluczowe, aby pomóc matkom w krytycznym okresie pierwszych 1000 dni życia dziecka. 

Trzeci obszar to problemy z bezpieczeństwem żywnościowym w gospodarstwach domowych, któremu można przeciwdziałać poprzez działania rządu we współpracy z przemysłem spożywczym, w celu zapewnienia zdrowej i pożywnej żywności. Ważnym krokiem jest również zmniejszenie marnotrawstwa żywności, ponieważ obecnie około 30% całej żywności marnuje się i trafia na składowiska. 

Rozwiązanie problemu niedożywienia dzieci wymaga współpracy wielu podmiotów. Konieczne są ukierunkowane interwencje, mające na celu zwiększenie świadomości, poprawę odżywiania młodych kobiet i zapewnienie dodatkowego wsparcia dla dzieci w pierwszych latach życia. Działania te mogą mieć znaczący wpływ na poprawę zdrowia i rozwoju dzieci oraz przyczynić się do zmniejszenia globalnego problemu niedożywienia. 

 

Żywienie a odporność 

Prof. Martin Kohlmeier z University of North Carolina wyjaśnia, dlaczego odpowiednie żywienie jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego.

Odżywianie odgrywa kluczową rolę w wspieraniu układu odpornościowego w walce z infekcjami górnych dróg oddechowych, takimi jak COVID-19. Nieswoista odpowiedź immunologiczna, która jest najwcześniejszą reakcją na infekcję, zależy od poziomu w organizmie wielu składników odżywczych, w tym cynku, żelaza, miedzi, witamin A, D i E, selenu oraz kwasów tłuszczowych. 

Kwasy tłuszczowe omega-6, które są obecne w olejach z nasion i mięsie, są prekursorami dla większej ilości prozapalnych eikozanoidów i mogą ograniczać możliwość leczenia, podczas gdy kwasy tłuszczowe omega-3, które znajdują się w nasionach lnu i warzywach, są prekursorami dla przeciwzapalnych eikozanoidów i mediatorów, które pomagają wzmocnić odpowiedź immunologiczną. Jeśli organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (LCPUFA), to jego zdolność do zwalczania infekcji może być osłabiona, co oznacza, że choroba może trwać dłużej i przebieg może być ostrzejszy. 

Selen z kolei jest niezbędny do ekspresji enzymów antyoksydacyjnych. Jego niedobór może zwiększać wirulencję powszechnie występujących wirusów i ograniczać ochronne działanie szczepionek, takich jak szczepionka przeciwko grypie. 

Witamina D pojawiła się jako jedna z ważniejszych witamin w ostatnich latach i wydaje się mieć wpływ na wskaźniki infekcji COVID-19, zachorowalność i śmiertelność. Niska podaż witaminy D (100-200 IU) wraz z pożywieniem oraz mała ekspozycję na słońce u wielu ludzi prowadzi do niedoborów za wyjątkiem tych którzy przyjmują suplementy. Skuteczność witaminy D zależy od wielu czynników, w tym od obciążeń wirusowych i składu tkanki tłuszczowej. 

Stany północne Stanów Zjednoczonych wykazywały około 8-10 razy większy wskaźnik śmiertelności niż stany południowe. Dane z UK Biobank pokazują, że niedobór witaminy D wiąże się z 37% wyższym ryzykiem rozwoju infekcji. W Izraelu przeprowadzono badania, które wykazały, że osoby stosujące regularnie suplementację witaminy D przez dłuższy czas, miały o 30% niższe ryzyko zakażenia COVID-19 w porównaniu z osobami, które nie stosowały suplementacji. Jedno z badań wykazało zmniejszoną śmiertelność, przy podaży witaminy D i kalcyfediolu na bardzo wczesnym etapie infekcji. Należy jednak zauważyć, że chociaż istnieją dowody na to, że suplementacja witaminą D przed zakażeniem COVID-19 zmniejsza ryzyko choroby, to większość badań dotyczących leczenia COVID-19 wykazała niewielki wpływ suplementacji witaminą D na przebieg choroby. 

Podsumowując, zapewnienie odpowiedniej podaży składników odżywczych i zbilansowanej diety jest kluczowe dla utrzymania zdrowego układu odpornościowego. Składniki odżywcze, takie jak witaminy i minerały, mogą pomóc w zapobieganiu lub łagodzeniu infekcji górnych dróg oddechowych, jednak mają niewielki wpływ na leczenie zakażeń. W szczególności, suplementacja witaminą D jest ważna dla osób mieszkających w wysokich szerokościach geograficznych, gdzie ekspozycja na promieniowanie UV jest ograniczona.  

 

Żywienie a odporność: Kluczowe składniki odżywcze i suplementacja kobiet i dzieci 

Dr Otilia Perichart-Perera z Instituto Nacional de Perinatologia w Meksyku zajmuje się badaniem kwestii suplementacji diety: kto powinien stosować suplementy?

Jedna trzecia populacji świata cierpi na co najmniej jeden niedobór mikroelementów, przy czym niedobór żelaza jest najbardziej powszechny i kluczowy. Niedobór żelaza dotyka około 40% kobiet i dzieci na całym świecie, a szczególnie dotkliwie odczuwalny jest wśród kobiet w wieku rozrodczym w Azji Południowej i niektórych częściach Afryki. Chociaż od 1990 roku zaobserwowano pozytywne tendencje w redukcji niektórych z najpowszechniejszych niedoborów mikroelementów na świecie, takich jak jod, witamina A i żelazo, to problem ten wciąż pozostaje niezwykle istotny i nie został wyeliminowany. 

Dobrze zbilansowana dieta jest istotna dla wzmocnienia układu odpornościowego i stanowi idealny sposób na osiągnięcie dobrego stanu zdrowia. Dieta powinna zawierać odpowiednią ilość białka, żywność o działaniu przeciwzapalnym, antyoksydanty oraz dużą ilość błonnika, który wspiera mikrobiom jelitowy. Diety śródziemnomorska i DASH są promowane jako jedne z najzdrowszych diet. Kluczowe mikroelementy to witaminy A, z grupy B, C, D i E, selen, cynk, żelazo oraz substancje fitochemiczne.  

Z kolei spożycie lipidów może wpływać na układ odpornościowy, w tym na dysfunkcję makrofagów. Spożywanie nadmiernej ilości tłuszczów nasyconych lub tłuszczów trans upośledza układ odpornościowy. Spożycie kwasów omega-3, znajdujących się w olejach z nasion i mięsie, powinno być zbliżone do spożycia kwasów omega-6, jednak w zachodnich dietach spożycie omega-6 jest około dziesięciokrotnie wyższe. Spożywanie wysoko przetworzonych węglowodanów o wysokim indeksie glikemicznym jest również znane z nasilania stanów zapalnych. 

COVID-19 spowodował częstsze stosowanie suplementów diety przez osoby chcące wzmocnić swoją odporność i uniknąć zakażenia COVID-19. W ostatnim czasie zwiększyło się stosowanie suplementów bez recepty, szczególnie wśród starszych kobiet o wyższym poziomie wykształcenia, wyższych dochodach i lepszej jakości diety. W krajach o wysokich dochodach obserwuje się tendencję do zmniejszenia stosowania multiwitamin i zwiększenia stosowania jednoskładnikowych suplementów diety, w tym u kobiet w wieku rozrodczym. Należy jednak zauważyć, że w takich sytuacjach może wystąpić ryzyko nadmiernego spożycia poszczególnych mikroelementów, jeśli odbywa się to bez nadzoru pracownika ochrony zdrowia. 

Według wytycznych WHO okresowa suplementacja żelaza zmniejsza ryzyko i częstość występowania niedokrwistości z powodu deficytu żelaza oraz zwiększa stężenie hemoglobiny, bez wpływu na zachorowalność. Codzienna suplementacja nie przynosi wyraźnych korzyści w porównaniu z suplementacją okresową, ale wiąże się z większą liczbą skutków ubocznych. Wskazuje to, że suplementacja okresowa jest preferowana w krajach o wysokiej częstości występowania anemii z powodu niedoboru żelaza. 

Zaktualizowane wytyczne sugerują podawanie suplementów wieloskładnikowych w przypadku niedoborów składników odżywczych, braku bezpieczeństwa żywnościowego lub zakażenia COVID-19. Jednak dotychczasowe dowody nie potwierdzają ogólnych zaleceń, a zamiast tego do suplementacji należy podchodzić na poziomie regionalnym i indywidualnym, uwzględniając takie czynniki jak dostęp do zdrowego żywienia, regionalne bezpieczeństwo żywnościowe, strategie fortyfikacji i potrzeby wrażliwych populacji. 

 

Odżywianie w procesie powrotu do zdrowia 

Shane McAuliffe, RD, z Chris O'Brien Lifehouse, Sydney przedstawił, w jaki sposób wsparcie żywieniowe może zapobiec hospitalizacji osób najbardziej zagrożonych oraz pomóc im w procesie powrotu do zdrowia po leczeniu.

Związek między odżywianiem a układem odpornościowym jest dobrze udokumentowany. Istnieje dwukierunkowa zależność między odżywianiem a infekcją. Niedożywienie prowadzi do podatności na infekcje oraz utrudnia leczenie. Zwalczanie infekcji wymaga dostarczenia organizmowi kluczowych mikroelementów, a w przypadku niedożywienia, odpowiedź immunologiczna może być osłabiona.  

W 2013 roku jedna trzecia wszystkich dzieci między 6. a 59. m. ż. miała niedobór witaminy A, z najwyższymi wskaźnikami w Afryce Subsaharyjskiej (48%) oraz Azji Południowej (44%). Niedobór witaminy A zwiększa ryzyko śmierci z powodu powszechnych chorób dziecięcych, takich jak biegunka. Okresowe podawanie wysokiej dawki witaminy A zmniejszyło śmiertelność związaną z chorobami wieku dziecięcego o 12%. 

Niedożywienie białkowo-kaloryczne (PEM – protein-energy malnutrition) jest powszechną przyczyną dysfunkcji układu odpornościowego w krajach o niskim i średnim dochodzie, gdzie co roku umiera z tego powodu około 1,3 miliona dzieci poniżej piątego roku życia. W krajach rozwiniętych PEM dotyczy głównie starszych i bardziej wrażliwych grup populacyjnych. W Wielkiej Brytanii około 29% dorosłych przyjmowanych do szpitala należy do grupy ryzyka występowania niedożywienia. 

Niedożywienie i jego konsekwencje nie dotyczą wyłącznie wrażliwych grup społeczeństwa, takich jak dzieci. Osoby dorosłe z niedożywieniem mają gorsze wyniki kliniczne, w tym osłabioną odpowiedź na infekcje, zanik mięśni, większą liczbę powikłań, dłuższy czas hospitalizacji oraz wyższe wskaźniki zachorowalności i śmiertelności. Tydzień Badań Żywieniowych BAPEN wykazał, że 28% pacjentów przyjętych do szpitala i 30-40% osób przyjętych do domów opieki społecznej było niedożywionych. 

Po przyjęciu do szpitala pojawiają się trudności w zapewnieniu niedożywionym pacjentom odpowiedniego żywienia, z czego 70% pacjentów traci na wadze podczas pobytu w szpitalu. To prowadzi do większych wymagań wobec systemu opieki zdrowotnej oraz zwiększa ryzyko ponownych hospitalizacji. 

Badanie EFFORT wykorzystało interwencje żywieniowe, takie jak poprawa żywienia doustnego, indywidualne dostosowanie żywienia, fortyfikacja i suplementy diety u pacjentów obciążonych wieloma chorobami. U pacjentów w grupie interwencyjnej prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego wyniku klinicznego było czterokrotnie mniejsze. Na każdych 25 leczonych pacjentów udało się zapobiec niekorzystnym wynikom klinicznym, a na każdych 37 leczonych pacjentów udało się zapobiec zgonowi. 

COVID-19 podkreślił związek między żywieniem a śmiertelnością, przy czym grupy najbardziej narażone na niedożywienie są również najbardziej narażone na śmiertelność związaną z COVID-19. Stan odżywienia, jako modyfikowalny czynnik ryzyka, powinien być ważnym sposobem zmniejszenia śmiertelności związanej z COVID-19. 

Aby uwzględnić żywienie jako czynnik wspomagający powrót do zdrowia i rehabilitacji związanej z COVID-19, wytyczne powinny obejmować badania przesiewowe pacjentów pod kątem niedożywienia, plany opieki mające na celu odpowiednie wsparcie żywieniowe oraz zapewnienie ciągłości opieki między placówkami. Przerwanie cyklu niedożywienia u pacjentów z COVID-19 może być sposobem na poprawę wyników dla wrażliwych populacji w szerszym zakresie. 

 

Jak przygotować się na przyszłość związaną z żywieniem w opiece zdrowotnej? 

Jak zapewnić odpowiedni dostęp do zdrowego i wartościowego jedzenia? 

Tradycyjnie myślimy o systemie żywności i systemie opieki zdrowotnej jako o oddzielnych dziedzinach. Jednak nadszedł czas, aby uznać, że dieta i żywienie są integralną częścią zdrowia. To oznacza, że każdy powinien mieć dostęp do żywności, która jest: 

• Świeża 

• Bogata w składniki odżywcze 

• Nieprzetworzona 

• Produkowana lokalnie 

Wyzwania związane z dostępem do zdrowej żywności są różne, w tym: 

• Społeczno-ekonomiczne 

• Bariery geograficzne 

• Brak dostępu do sklepów spożywczych 

• Nieprawidłowe funkcjonowanie systemu dostaw żywności 

Musimy brać pod uwagę potrzeby wszystkich, w tym populacje, które mają trudności z dostępem do zdrowej żywności. W związku z tym, czy więcej krajów powinno interweniować, aby zapewnić ludności lepszy dostęp do zdrowej żywności, a jeśli tak, to jak wprowadzić tę zmianę? 

Jak wdrażać i podtrzymywać zmiany? 

Aby osiągnąć trwałą zmianę na skalę globalną, musimy przyjrzeć się temu, jak interwencje mogą być dostosowane do potrzeb ludzi, skupiając się na ich możliwościach, zdolnościach i motywacji. 

Pracownicy służby zdrowia odgrywają kluczową rolę w realizacji tych zmian. Większa świadomość i edukacja mogą pomóc ekspertom ds. żywienia w identyfikowaniu możliwości współpracy z lekarzami w celu zapobiegania i łagodzenia skutków chorób. Przy nawet skromnym szkoleniu i edukacji, lekarze mogą stać się kluczowymi agentami zmian, pomagając w zaspokojeniu potrzeb pacjentów. 

Pracownicy służby zdrowia mają ograniczoną energię i są narażeni na wypalenie z powodu narastających kryzysów zdrowotnych ostatnich lat. W związku z tym musimy znaleźć najbardziej efektywny sposób na osiągnięcie wpływu: 

• Zmiany muszą być systemowe 

• Uczenie się systemu opieki zdrowotnej może polegać na zbieraniu danych i ich uwzględnianiu w procesie podejmowania decyzji 

• Zmiany mogą wymagać modyfikacji infrastruktury, aby były trwałe i zrównoważone 

Oprócz gromadzenia danych z różnych badań, inicjatywa rozpoczęta przez NNEdPro jest kluczowa dla zrozumienia, co działa, a co nie, aby uniknąć powtarzania błędów z przeszłości. NNEdPro dokonuje tego poprzez łączenie informacji za pośrednictwem sieci regionalnych, co pomaga w budowaniu konsensusu i dzieleniu się informacjami. 

Czy pracownicy służby zdrowia muszą wyjść ze swojej strefy komfortu? 

Wygląda na to, że dzielenie się informacjami na temat odżywiania na poziomie indywidualnym, a nawet populacyjnym, nie wystarcza, aby osiągnąć potrzebną zmianę. Pracownicy służby zdrowia muszą wyjść ze swojej strefy komfortu i zaangażować się w kwestie wyższego szczebla, takie jak: 

• Produkcja żywności 

• Jakość składników odżywczych 

• Środowisko żywnościowe 

Zaangażowanie w te kwestie może pomóc w znalezieniu rozwiązań dla obecnych problemów i zwiększyć odporność na przyszłe wyzwania. Wobec niestabilności geopolitycznej, kwestie suwerenności żywnościowej i bezpieczeństwa dostaw stały się jeszcze ważniejsze niż wcześniej. Doświadczenia związane z przerwaniem łańcucha dostaw podczas pandemii pokazały, że rozbudowane łańcuchy żywnościowe na duże odległości mogą nie być trwałe. Specjaliści ds. żywienia mogą pomóc w debacie na temat sposobu, w jaki kraje zapewniają dostawy żywności oraz o powiązaniach między dietą a społecznością lokalną. 

Tworzenie szybkich systemów badawczych dla wysokiej jakości badań może być kluczowe dla przygotowania do przyszłych pandemii i kryzysów. 

Ukierunkowanie na kobiety: cztery “E” 

Należy podkreślić, że kobiety odgrywają istotną rolę w podejmowaniu decyzji dotyczących żywienia swoich dzieci i rodzin. Wczesne dzieciństwo to czas, w którym kobiety najintensywniej angażują się w te kwestie, więc ukierunkowanie interwencji w tym okresie może być owocne. 

Decyzje dotyczące jedzenia nie są podejmowane w izolacji. Biorąc pod uwagę szerszy kontekst, można poprawić odżywianie obok innych aspektów życia kobiet, ich rodzin i społeczności poprzez: 

• Edukację (Education): zrozumienie znaczenia odżywiania, 

• Upodmiotowienie (Empowerment): umożliwienie kobietom podejmowania świadomych decyzji, 

• Zatrudnienie (Employment): uznanie udziału kobiet w produkcji, przetwarzaniu i zakupie żywności 

• Przedsiębiorczość (Entrepreneurship): wspieranie kobiet w zakładaniu firm, które wprowadzają w życie wiedzę na temat żywienia w praktyce. 

Przykładem, jak te cztery podejścia mogą działać w praktyce, jest kobieta dowiadująca się o niedoborach mikroelementów, znajdująca lokalną żywność, która może być źródłem tego składnika i zakładająca firmę zajmującą się uprawą, sprzedażą lub przetwarzaniem żywności. Takie podejście przyczynia się do zwiększenia świadomości lokalnej, dostarcza dodatkowych dochodów oraz poprawia odżywianie i zdrowie w społeczności. 

Jak specjaliści ds. żywienia powinni podchodzić do mediów społecznościowych? 

Media społecznościowe mogą być użytecznym narzędziem w zwiększaniu świadomości społecznej na temat żywienia, ale ta zmiana nie może być z dnia na dzień.  

Udostępnianie w przystępny sposób wiedzy zgromadzonej w badaniach naukowych jest kluczowe w edukowaniu społeczeństwa. Długoterminowe podejście do dzielenia się informacjami jest najlepszym sposobem na zwiększenie świadomości i wprowadzenie zmian. 

W mediach społecznościowych jest sporo mitów, błędnych informacji i niskiej jakości dowodów, dlatego eksperci powinni być jedną ze stron rozmowy, podając linki do renomowanych źródeł i pomagając przeciwdziałać nieprawdziwym informacjom, aby zapobiegać szkodom. 

 

Wnioski 

Pandemia postawiła istniejące wcześniej problemy globalnego systemu żywnościowego w ostrym kontraście. Zmniejszona aktywności i zwiększona konsumpcja tłustej i słodkiej żywności w krajach rozwiniętych przyczyniła się do otyłości. W krajach o niskich i średnich dochodach, niedożywienie sprawia, że dzieci i dorośli są bardziej podatni na infekcje przez COVID-19 i zwiększone ryzyko szkód spowodowanych przez tę chorobę. To samo dotyczy wrażliwych populacji w krajach o wysokich dochodach, takich jak osoby starsze i cierpiące na choroby przewlekłe. 

Oprócz ludzkiego cierpienia, niedożywienie skutkuje niższą produktywnością ekonomiczną, zwiększonymi kosztami opieki zdrowotnej przez całe życie oraz większą zachorowalnością i śmiertelnością. 

Bez interwencji skutki niedożywienia są przekazywane na kolejne pokolenie i cykl ten trwa dalej. Wspólnym wysiłkiem możemy zatrzymać ten szkodliwy cykl i zapewnić lepsze wyniki dla dzieci i dorosłych na całym świecie.