Kolki u noworodka – przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Dr n. med. Katarzyna Ruckemann-Dziurdzińska

Płacz jest najwcześniejszą formą komunikacji dziecka z rodzicami. Częstość i długość płaczu zmieniają się z wiekiem. Najdłużej dzieci płaczą w pierwszych tygodniach życia, z maksimum między 6. a 8. tygodniem (117-133 minuty na dobę w 6. tygodniu). Następnie po 12. tygodniu życia ilość płaczu zmniejsza się, osiągając w miarę stabilny poziom (ok. 68 minut na dobę) do końca 1. roku życia [1,2].

Spis treści:

1. Czym jest kolka u noworodka?
2. Kiedy występuje kolka u noworodka?
3. Kolki u noworodka a płacz
4. Aktualne kryteria rozpoznania kolki u noworodka
5. Jak często występują kolki u noworodka?
6. Patofizjologia przy kolce u noworodka
7. Kolki u noworodka a czynniki neurorozwojowe
8. Kolki u noworodka – mikrobiom
9. Kolki u noworodka – niedojrzałość jelitowego układu nerwowego
10. Wpływ diety na kolkę u noworodka
11. Kolki u noworodka – czynniki psychospołeczne
12. Jakie są sposoby na kolki u noworodka?
13. Edukacja rodziców w kontekście kolek u noworodków
14. Sposoby na kolki u noworodka – powijaki, masaż i noszenie
15. Interwencje żywieniowe przy kolkach u noworodka
16. Lek na kolki u noworodka
    1. Lek na kolki u noworodka – probiotyki
    2. Lek na kolki u noworodka – simetikon, sacharoza i laktaza

Czym jest kolka u noworodka?

Kiedy pojawiający się, zwłaszcza po południu i wieczorem, płacz przybiera większe nasilenie, przedłuża się, nie daje się ukoić, nazywany jest kolką. Słowo „kolka” pochodzi od greckiego „kolikos”, czyli jelitowy, w nazwie więc zawarte jest założenie związku z dolegliwościami przewodu pokarmowego, jednak badania naukowe coraz częściej poddają ten fakt w wątpliwość.

Kolka jest przyczyną ogromnego stresu rodziców, zaburza ich relację z dzieckiem i jest przyczyną licznych zgłoszeń do pediatry.

We większości przypadków kolki u noworodka nie posiadają żadnego podłoża organicznego. Trzeba jednak pamiętać, że u około 5% dzieci marudność i nadmierny płacz mają podłoże organiczne, najczęściej stwierdzanym schorzeniem jest zakażenie dróg moczowych.

Kiedy występuje kolka u noworodka?

Kryteria Wessela (Kryteria Rzymskie III), „zasada trzech” definiują kolkę jako napadową drażliwość, marudność lub płacz trwające > = 3 godziny na dobę, w > = 3 dni w tygodniu, przez 3 lub więcej tygodni u zdrowego poza tym dziecka w wieku od 2 tygodni do 4 miesięcy.

Kolki u noworodka a płacz

Płacz u najmłodszych dzieci charakteryzuje zmienność w ciągu doby z wyraźnym nasileniem późnym popołudniem i wieczorem. Ponad połowa dzieci w wieku do 3. miesiąca płacze wieczorem ponad 30 minut (ze średnią 51 minut) [1,2].

Aktualne kryteria rozpoznania kolki u noworodka

W 2016 roku Kryteria Rzymskie IV przy czynnościowych zaburzeniach przewodu pokarmowego wprowadziły rozróżnienie rozpoznania kolki niemowlęcej na ogólne potrzeby pediatrów i na potrzeby badań klinicznych [4].

Dla potrzeb klinicznych kryteria diagnostyczne kolki są następujące:

• dziecko w wieku < 5 miesięcy w momencie pojawienia się i ustąpienia objawów,
• powtarzające i przedłużające się okresy płaczu, marudzenia lub drażliwości zgłaszane przez opiekunów, które pojawiają się bez jednoznacznego powodu i opiekunowie nie potrafią im zapobiec lub ich przerwać,
• Dziecko prawidłowo przybiera na wadze, nie ma gorączki i innych objawów chorobowych.

Jak często występują kolki u noworodka?

Przyjmując kryteria Wessela, częstość występowania kolki u noworodka i niemowlaka waha się od 5 do 19% dzieci [4]. Przyjmując kryteria zmodyfikowane, częstość występowania kolki to 17-25% w pierwszych 6 tygodniach życia, 11% w tygodniach 8.-9. i 0,6% w tygodniach 10.-12.

Kolka występuje równie często u chłopców co u dziewczynek, nie wykazano też zależności częstości kolki od rodzaju karmienia [3].

Patofizjologia przy kolce u noworodka

Płacz w kolce wyzwalany jest łatwiej, trudniej jest też uspokoić płaczące dziecko, co może świadczyć o zaburzeniu regulacji płaczu. Być może pytaniem, jakie należy sobie postawić nie jest „dlaczego dziecko płacze?”, ale „dlaczego nie przestaje płakać?”. Prawdopodobnie u dzieci z kolką przetwarzanie sensoryczne różni się od tego u dzieci bez kolek [3].

Kolki u noworodka a czynniki neurorozwojowe

Około 2. miesiąca życia dochodzi do przejścia kontroli nad płaczem z mechanizmów odruchowych do kontrolowanych przez korę mózgową. Wydaje się, że w kolce to przejście jest opóźnione. W tym kontekście kolka u niemowląt stanowiłaby górny zakres prawidłowej „krzywej płaczu” u dziecka. Uspakajający efekt smaku słodkiego jest dużo słabszy u dzieci z kolką, co może sugerować zmniejszone działanie układu opioidowego [3].

Kolki u noworodka – mikrobiom

U dzieci z kolką w pierwszych 2 tygodniach życia stwierdzono mniejszą różnorodność i stabilność mikrobiomu. U dzieci z kolkami wykazano zwiększoną ilość bakterii z rodzaju Escherichia i Klebsiella.

Zwiększona ilość potencjalnie patogennych mikroorganizmów może skutkować bólem jelit powodowanym przez zwiększoną produkcję gazów pochodzących z fermentacji.

Drugim możliwym mechanizmem kolki u noworodka jest stan zapalny w jelitach. Ta teoria znajduje potwierdzenie w dwukrotnie zwiększonej u dzieci z kolkami ilości kalprotektyny w kale [5] oraz wyższych stężenia cytokin i chemokin prozapalnych we krwi [6].

U noworodków z kolką stwierdzono w pierwszych 2 tygodniach po urodzeniu mniejszą względną gęstość Bifidobacterium oraz Lactobacillus w porównaniu z dziećmi bez kolek.

Wiadomo, że pałeczki kwasu mlekowego mają korzystny wpływ na funkcję nabłonka jelitowego, barierę jelitową oraz perystaltykę. Działają też antagonistycznie w stosunku do bakterii zwiększających produkcję gazów [7,8].

Kolki u noworodka – niedojrzałość jelitowego układu nerwowego

Kolejny z czynników postulowanych w patogenezie kolki niemowlęcej [9]. Zaburzenia perystaltyki oraz sekrecji śluzu mogą mieć wpływ na środowisko rozwoju bakterii i poprzez to na skład mikrobiomu, jednocześnie same zaburzenia perystaltyki mogą być przyczyną bólu i płaczu u dzieci z kolką. Ryzyko występowania kolki u noworodka jest większe u dzieci przedwcześnie urodzonych [10].

Wpływ diety na kolkę u noworodka

W patogenezie kolki może też brać udział nietolerancja białek mleka krowiego [11], gdyż dieta eliminacyjna u matek karmiących piersią lub zmiana mieszanki mlecznej na hydrolizat bądź mleko sojowe zmniejsza nasilenie objawów. [12,13].

Kolki u noworodka – czynniki psychospołeczne

Stres w rodzinie i niepokój matki mogą wpływać na przekazanie napięcia dziecku i odgrywać rolę w patogenezie kolki.

Wykazano, że zaburzenia lękowe u matki są silnym czynnikiem ryzyka wystąpienia kolki u noworodka [14]. Powiązano również objawy depresyjne występujące w czasie ciąży u ojców ze zwiększonym nasileniem płaczu niemowlęcia [15]. Wyniki te podkreślają znaczenie związku czynników rodzicielskich w patogenezie kolki.

Palenie papierosów w ciąży lub terapia antynikotynowa w czasie ciąży dwukrotnie zwiększają ryzyko kolki u noworodka [3].

Jakie są sposoby na kolki u noworodka?

Rodzice dziecka cierpiącego na kolki narażeni są na mniejszą ilość snu oraz frustrację związaną z brakiem możliwości utulenia płaczu i towarzyszącym temu uczuciom bezradności. W badaniu obejmującym 3 259 dzieci w wieku 6 miesięcy i ich rodziców 5,6% rodziców przyznało się, że potrząsało dzieckiem, zamykało mu usta lub uderzyło dziecko, aby przestało płakać. Najczęstszy wiek występowania zespołu dziecka potrząsanego pokrywa się z wiekiem, kiedy dziecko najwięcej płacze [16].

Edukacja rodziców w kontekście kolek u noworodków

Pierwszym krokiem jest staranne zebranie wywiadu i zapewnienie rodziców, że organiczne podłoże zwiększonego płaczu w tym wieku stwierdza się u nie więcej niż 5% dzieci. Rodzice powinni uzyskać wiedzę o normalnym przebiegu wzorca płaczu u dzieci i zrozumieć, że płacz może u dziecka być niekoniecznie objawem bólu, ale sposobem komunikacji [16].

Sposoby na kolki u noworodka – powijaki, masaż i noszenie

Nie wykazano skuteczności zawijania w powijaki w zmniejszeniu objawów kolek u noworodka[3].

Wykazano słaby związek między masażem niemowlęcia a korzyściami w zakresie snu i płaczu dziecka [3].

Nie wykazano związku między noszeniem a płaczem niemowląt [3].

Interwencje żywieniowe przy kolkach u noworodka

Dzieci karmione piersią: w niedużych badaniach wykazano korzystny wpływ eliminacji białka mleka krowiego z diety matki karmiącej piersią na objawy kolkowe u niemowlęcia.

Dalsze korzyści może zapewnić dieta niskoalergenowa, w której oprócz białek mleka krowiego wykluczone zostają jajka, orzechy, pszenica, soja i ryby. Zalecając matce karmiącej zmianę diety, trzeba rozważyć również związany z tym stres. Nie jest to więc bezwzględne zalecenie dla wszystkich matek dzieci z kolką [17].

Dzieci karmione mlekiem modyfikowanym: w pojedynczych badaniach wykazano zmniejszenie czasu płaczu przy zastosowaniu preparatów o wysokim stopniu hydrolizy białek mleka krowiego [17].

Lek na kolki u noworodka

Poniżej zaprezentowano kilka środków leczniczych, które mogą pozytywnie wpłynąć na redukcję występowania kolek u noworodków bądź niemowlaków.

Lek na kolki u noworodka – probiotyki

Wykazano, że codzienne przyjmowanie L. reuteri DSM 17938 u dzieci karmionych wyłącznie piersią zmniejszyło, w porównaniu z placebo, czas płaczu o średnio 50 minut na dobę.

A codzienne podawanie L. reuteri DSM 17938 od urodzenia zmniejszało czas trwania płaczu o 51 minut na dobę w wieku 1 miesiąca i o 33 minuty w wieku 3 miesięcy w porównaniu z dziećmi otrzymującymi placebo [18].

Lek na kolki u noworodka – simetikon, sacharoza i laktaza

Nie wykazano skuteczności simetikonu w leczeniu kolki [19].

W przypadku stosowania sacharozy brak jednoznacznych dowodów na skuteczność tej metody leczenia kolki [19].

W pojedynczych badaniach zademonstrowano zmniejszenie płaczu kolkowego po zastosowaniu laktazy, jednak w innych badaniach nie uzyskano różnic w porównaniu z placebo [3].

Bibliografia

1. James‐Roberts IS, Halil T. Infant crying patterns in the first year: normal community and clinical findings. J Child Psychol Psychiatry. 1991;32: 951–968. doi:10.1111/J.1469-7610.1991.TB01922.X

2. BRAZELTON TB. Crying in infancy. Pediatrics. 1962;29: 579–588. doi:10.1542/peds.29.4.579

3. Zeevenhooven J, Browne PD, L’Hoir MP, de Weerth C, Benninga MA. Infant colic: mechanisms and management. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology 2018 15:8. 2018;15: 479–496. doi:10.1038/s41575-018-0008-7

4. Benninga MA, Nurko S, Faure C, Hyman PE, St James Roberts I, Schechter NL. Childhood functional gastrointestinal disorders: Neonate/toddler. Gastroenterology. 2016;150: 1443-1455.e2. doi:10.1053/j.gastro.2016.02.016

5. Rhoads JM, Fatheree NY, Norori J, Liu Y, Lucke JF, Tyson JE, et al. Altered fecal microflora and increased fecal calprotectin in infants with colic. Journal of Pediatrics. 2009;155: 823-828.e1. doi:10.1016/j.jpeds.2009.05.012

6. Pärtty A, Kalliomäki M, Salminen S, Isolauri E. Infantile Colic Is Associated With Low-grade Systemic Inflammation. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2017;64: 691–695. doi:10.1097/MPG.0000000000001340

7. De Weerth C, Fuentes S, De Vos WM. Crying in infants. Gut Microbes. 2013;4: 416–421. doi:10.4161/gmic.26041

8. Carreira H, Bastos A, Peleteiro B, Lunet N. Breast-feeding and Helicobacter pylori infection: systematic review and meta-analysis. 2014 [cited 31 Mar 2023]. doi:10.1017/S1368980014000500

9. Camilleri M, Park SY, Scarpato E, Staiano A. Exploring Hypotheses and Rationale for Causes of Infantile Colic. Neurogastroenterol Motil. 2017;29. doi:10.1111/NMO.12943

10. Dryl R, Szajewska H. Probiotics for management of infantile colic: a systematic review of randomized controlled trials. Archives of Medical Science. 2018;14: 1137–1143. doi:10.5114/AOMS.2017.66055

11. Jakobsson I, Lancet TL-T, 1978 undefined. Cow’s milk as a cause of infantile colic in breast-fed infants. Elsevier. [cited 31 Mar 2023]. Available: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0140673678914411

12. Iacovou M, Ralston RA, Muir J, Walker KZ, Truby H. Dietary Management of Infantile Colic: A Systematic Review. doi:10.1007/s10995-011-0842-5

13. Lucassen P, Assendelft W, … JG-, 2000 undefined. Infantile colic: crying time reduction with a whey hydrolysate: a double-blind, randomized, placebo-controlled trial. publications.aap.org. [cited 31 Mar 2023]. Available: https://publications.aap.org/pediatrics/article-abstract/106/6/1349/63244

14. Petzoldt J, Wittchen HU, Wittich J, Einsle F, Höfler M, Martini J. Maternal anxiety disorders predict excessive infant crying: A prospective longitudinal study. Arch Dis Child. 2014;99: 800–806. doi:10.1136/ARCHDISCHILD-2013-305562

15. Van Den Berg MP, Van Der Ende J, Crijnen AAM, Jaddoe VWV, Moll HA, Mackenbach JP, et al. Paternal Depressive Symptoms During Pregnancy Are Related to Excessive Infant Crying. Pediatrics. 2009;124: e96–e103. doi:10.1542/PEDS.2008-3100

16. Reijneveld Sijmen A, van der Wal Marcel F, Brugman Emily, Hira Sing Remy A, Verloove-Vanhorick S Pauline. Infant crying and abuse. Lancet. 2004;364: 1340–1342. Available: www.thelancet.com

17. Gordon M, Gohil J, Banks SSC. Parent training programmes for managing infantile colic. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019;2019. doi:10.1002/14651858.CD012459.PUB2

18. Gordon M, Biagioli E, Sorrenti M, Lingua C, Moja L, Banks SSC, et al. Dietary modifications for infantile colic. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2018;2018. doi:10.1002/14651858.CD011029.PUB2

19. Indrio F, Antonio ;, Mauro D, Riezzo G, Civardi E, Intini C, et al. Prophylactic use of a probiotic in the prevention of colic, regurgitation, and functional constipation: a randomized clinical trial. jamanetwork.com. 2014;168: 228–233. doi:10.1001/jamapediatrics.2013.4367

20. Biagioli E, Tarasco V, Lingua C, Moja L, Savino F. Pain-relieving agents for infantile colic. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2016;2016. doi:10.1002/14651858.CD009999.PUB2