Rozpoznawanie i leczenie zaparć czynnościowych u dzieci

Zaparcia mogą stanowić wyzwanie zarówno dla dziecka, jak i dla rodziców oraz innych opiekunów. W artykule znajdziesz informacje dotyczące zaparć czynnościowych oraz skutecznych sposobów radzenia sobie z nimi.

Zaparcia stanowią powszechny problem w pediatrii i stanowią 3% wszystkich wizyt ambulatoryjnych oraz 10% do 25% konsultacji gastroenterologicznych w tej grupie wiekowej^1-3. Zaparciem nazywa się opóźnienie lub trudności w wypróżnianiu trwające co najmniej 2 tygodnie i często wywołujące znaczny niepokój u pacjentów^4,5.

Rytm wypróżnień małych dzieci i dorosłych różni się, częstotliwość stolców maleje wraz z wiekiem dziecka. U niemowląt dzienna liczba wypróżnień wynosi od 2 do 2,9 razy dziennie i stopniowo maleje, osiągając jedno wypróżnienie dziennie w wieku 3 lat (patrz Tabela 1)⁵.

Tabela 1. Częstotliwość oddawania stolców u zdrowych niemowląt i dzieci⁵

Czynnościowe zaburzenia żołądkowo-jelitowe (FGID), w tym zaparcia, według obecnych standardów, klasyfikuje się do kategorii zaburzeń osi mózg-jelito (DGBI)⁶. Zgłaszana częstość występowania zaparć czynnościowych u niemowląt i małych dzieci może różnić się w zależności od przeprowadzonych badań, wahając się od 5% do 27%⁴. W 17-40% przypadków zaparcia pojawiają się już w 1. roku życia⁷. Rozpoznawanie zaparć na podstawie Kryteriów Rzymskich IV wymaga zaobserwowania przynajmniej 2 z poniższych objawów u dzieci w wieku do 4 lat na przestrzeni 1 miesiąca⁴:

1. Oddawanie stolca rzadziej niż 2 razy w tygodniu. 
2. Zatrzymanie stolca. 
3. Ból przy oddawaniu stolca / oddawanie twardego stolca.  
4. Stolce o dużej średnicy.  
5. Obecność obfitych mas kałowych w odbytnicy. 

Najczęstszą przyczyną zaparć czynnościowych jest wstrzymywanie oddawania stolca przez dziecko. U wielu dzieci, przyczyn unikania kolejnych prób defekacji można doszukać się w bolesnych wypróżnieniach. W wyniku tego lęku mogą się rozwinąć mechanizmy zachowań retencyjnych, które prowadzą do powstania patologicznego cyklu, w którym dziecko unika tego nieprzyjemnego doświadczenia⁴.

Wywiad i badania przedmiotowe są kluczowe w procesie rozróżniania przyczyn zaparć czynnościowych (95%) od organicznych (5%)^3,8. Tabela 2 zawiera objawy alarmowe, sugerujące chorobę organiczną, w tym chorobę Hirschsprung8. Choroba Hirschsprunga występuje w wyniku braku zwojów nerwowych śródmięśniowych, a także podśluzówkowych w części jelita grubego, co prowadzi do utrzymującego się skurczu tonicznego w danym odcinku jelita. Dodatkowo, wykonanie manometrii odbytu może pomóc w potwierdzeniu zaparcia czynnościowego. Testy diagnostyczne są zalecane jedynie w sytuacjach, gdy występują objawy alarmowe lub konwencjonalne metody terapeutyczne nie przynoszą rezultatów.

Tabela 2. Objawy alarmujące sugerujące chorobę organiczną

Skuteczne leczenie zaparć czynnościowych obejmuje edukację zdrowotną, modyfikacje stylu życia, interwencje behawioralne, stosowanie środków zapewniających regularne i bezproblemowe wypróżnienia, ścisłą obserwację i w razie potrzeby, dostosowanie leczenia do aktualnej sytuacji. Ponadto, w przypadku nawrotu zaparć, konieczne jest przywrócenie normalnego rytmu wypróżnienia za pomocą leków podawanych doustnie lub doodbytniczo przed rozpoczęciem leczenia podtrzymującego.  

Leki doustne są mniej inwazyjne, jednakże ich skuteczność może zależeć od większej współpracy pacjenta, a łagodzenie objawów może następować wolniej. Tabela 3 przedstawia dawki najczęściej stosowanych środków przeczyszczających w praktyce klinicznej. Terapia podtrzymująca powinna być kontynuowana przez co najmniej 2 miesiące. Wszystkie objawy powinny ustąpić w ciągu miesiąca, a odstawienie leczenia powinno odbywać się stopniowo. 

W przypadku terapii niefarmakologicznej zaleca się utrzymanie regularnego spożycia płynów oraz błonnika.

Tabela 3. Dawki najczęściej stosowanych doustnych i doodbytniczych środków przeczyszczających⁷

W badaniu, przeprowadzonym przez Vandenplas Y. i wsp., obserwowano dzieci z zaparciami czynnościowymi w pierwszym roku życia. Po 6 miesiącach, 69% z nich wyzdrowiało, natomiast nawrót objawów wystąpił u 15% w ciągu kolejnych 3 lat. Krótszy okres trwania objawów, wynoszący mniej niż 3 miesiące, był istotnie związany z lepszymi wynikami leczenia⁹. Zaparcia u niemowląt i dzieci mogą stanowić wyzwanie terapeutyczne. Jednak wczesne rozpoznanie i odpowiednia interwencja mogą przyczynić się do poprawy stanu młodych pacjentów, a nawet do całkowitego ustąpienia objawów.

Bibliografia: 

1. Milla P. The Pathophysiology of Constipation. Ann Nestlé [Engl]. 2007;65:55–61. 
2. Sauvat F. Diagnosis of Constipation in Children. Ann Nestlé [Engl]. 2007;65:63–71. 
3. Nurko S. Evaluation and Treatment of Constipation in Children and Adolescents. Am Fam Physician. 2014;90(2):82-90.  
4. Zeevenhooven J, et al. The New Rome IV Criteria for Functional Gastrointestinal Disorders in Infants and Toddlers. Pediatr Gastroenterol Hepatol Nutr. 2017;20(1):1-13. 
5. Biggs W, et al. Evaluation and Treatment of Constipation in Infants and Children. Am Fam Physician. 2006;73:469-477. 
6. Schmulson M, Drossman D. What is New in Rome IV. J Neurogastroenterol Motil. 2017;23(2):151-163. 
7. Tabbers M, et al. Evaluation and Treatment of Functional Constipation in Infants and Children: Evidence-Based Recommendations From ESPGHAN and NASPGHAN. JPGN. 2014;58(2):258-274. 
8. Alnaim A. Management Approach of Pediatric Constipation. Cureus. 2021;13(10):e19157.  
9. Vandenplas Y. Prevalence and Health Outcomes of Functional Gastrointestinal Symptoms in Infants From Birth to 12 Months of Age. JPGN. 2015;61(5):531-537.