Dieta dzieci – najistotniejszy wyznacznik światowego zdrowia

Stan odżywienia na świecie oraz diety u jego podstaw nieustannie się zmieniają.

Stan odżywienia oraz poziom spożycia w ciągu ostatnich trzydziestu lat zmieniał się szybciej niż kiedykolwiek w ludzkiej historii. Na świecie odsetek zaburzeń wzrastania, będących wskaźnikiem przewlekłego niedożywienia, spadł z 40% w 1990 roku do 22% w 2020 roku. Ostre niedożywienie (wyniszczenie) u dzieci poniżej 5. roku życia również uległo zmniejszeniu, lecz pozostaje na poziomie 6,7%. Otyłość wzrosła w każdym kraju na świecie. Spośród wszystkich dzieci poniżej 18. roku życia, 22% ma nadwagę, a 8,5% jest otyłych. Statystyki te są skrajnie zróżnicowane.^1,2 Znaczna większość dzieci z otyłością lub wyniszczonych, o zaburzonym wzroście, czy z niedoborami zamieszkuje w najbardziej narażonych krajach i społecznościach, a wszystkie formy niedożywienia współistnieją we wszystkich państwach i okolicznościach.

Te zmiany w globalnym stanie odżywienia bezpośrednio wynikają z doboru spożywanej żywności. Obecnie diety na całym świecie są nieprawidłowo zbilansowane. Szacuje się, że 48% populacji spożywa zbyt wiele lub zbyt mało kalorii.^2,3 

Współcześnie nadal mniej niż połowa niemowląt na świecie jest karmiona wyłącznie piersią. Obecnie żaden z regionów świata nie spełnia wymogów dotyczących prawidłowej diety, a nieprawidłowości w żywieniu w ogóle nie uległy zmianie w przeciągu ostatniej dekady. Według zaleceń WHO - UNICEF spożycie warzyw i owoców jest o około 50% niższe od rekomendowanych pięciu porcji dziennie, a spożycie nasion roślin strączkowych oraz orzechów jest o ponad dwie trzecie niższe od zalecanych dwóch porcji dziennie. Z drugiej strony, spożycie czerwonego i przetworzonego mięsa niemal pięciokrotnie przewyższa górną granicę zalecanego spożycia (jedna porcja tygodniowo). Podobnie w przypadku napojów słodzonych cukrem, gdzie spożycie wzrasta na całym świecie.^1,4 W krajach o niskim i średnim dochodzie większość małych dzieci spożywa zboża, lecz tylko około połowa spożywa owoce lub warzywa każdego dnia, a ponad połowa nie otrzymuje produktów pochodzenia zwierzęcego. Część z tych niedoborów jest wspólna zarówno dla krajów wysokodochodowych, jak i niskodochodowych. W Stanach Zjednoczonych, na przykład, 20% dzieci poniżej 2. roku życia nie spożywa ani jednej porcji owoców lub warzyw w danym dniu. W każdym regionie świata dzieci są bardziej skłonne do spożywania żywności lub napojów z dodatkiem cukru niż do spełnienia zaleceń dotyczących spożycia owoców i warzyw. Ponadto, w obszarach o średnich i wysokich zarobkach znaczna większość dzieci spożywa zbyt dużo białka odzwierzęcego, przetwarzanego mięsa oraz  za dużo kalorii. Niekorzystne diety i nawyki żywieniowe, które napędzają tę globalną zmianę w stanie odżywienia zawiązują się na wczesnych etapach rozwoju i ugruntowują się do 2. roku życia.^3,5

To, co spożywamy, najsilniej rzutuje na nasze zdrowie

Konsekwencją nieadekwatnego żywienia jest łączne ryzyko niedożywienia i nadwagi (przekarmiania), które dotyczy całego świata, ale jest nieproporcjonalnie większe w populacjach o niskich i średnich dochodach. Zarówno niedożywienie, jak i przekarmianie na wczesnych etapach życia prowadzą do zmian strukturalnych oraz funkcjonalnych, które mogą skutkować rozwojem ostrych lub przewlekłych chorób. Wczesne niedożywienie, w tym niedobory mikroskładników, prowadzi do upośledzenia rozwoju poznawczego i może prowadzić do nawracających infekcji. Efekt ten może być odwracalny przy pomocy interwencji żywieniowych i środowiskowych. Jednakże, niedożywienie i śmiertelność wśród dzieci (szczególnie w połączeniu z infekcjami minionych dekad) stopniowo ustępują, a ich miejsce zajmują niezakaźne choroby przewlekłe. Schorzenia układu sercowo-naczyniowego, cukrzyca, nowotwory oraz przewlekłe choroby oddechowe są główną przyczyną niepełnosprawności i przedwczesnych zgonów. Przewlekłe choroby niezakaźne odpowiadają za prawie 70% wszystkich zgonów na świecie, co wpływa na koszty ochrony zdrowia oraz obciążenie ekonomiczne wszystkich krajów. Wysokie BMI, niskie spożycie warzyw oraz wysokie spożycie sodu to czynniki najsilniej powiązane ze śmiertelnością. Spośród dziesięciu najistotniejszych czynników ryzyka związanych ze zgonami, aż sześć dotyczy  żywienia: wysoki poziom glukozy we krwi, nadciśnienie tętnicze, wysokie BMI, wysokie stężenie cholesterolu LDL, niedożywienie dzieci i matek oraz niska jakość diety (lub ryzyko żywieniowe, np. niskie spożycie warzyw i owoców, niskie spożycie pełnoziarnistych produktów,  wysokie spożycie słodzonych napojów oraz soli).^{3, 6, 7}

Schematy żywieniowe kształtują się wcześnie, co stwarza okno możliwości

Wszystkie schematy żywieniowe powiązane z krótkoterminową i długoterminową chorobowością oraz niepełnosprawnością ugruntowują się w pierwszych latach życia. Dom, społeczność oraz otoczenie socjalne i ekonomiczne powinny współdziałać, aby zapewnić dzieciom najlepszy start w żywieniu: Po pierwsze, należy wspierać spożycie warzyw i owoców (stanowiących połowę dziennego spożycia żywności dziecka), produktów pełnoziarnistych oraz źródeł białka pochodzących zarówno z roślin, jak i z niektórych produktów zwierzęcych oraz orzechów. Po drugie, należy znacznie ograniczać spożycie dodanego cukru i sodu w żywności oraz podczas gotowania. 
 

_{RYS.1  To, co jedzą dzieci stanowi najsilniejszy wyznacznik krótkofalowego i długofalowego zdrowia.}

Podczas 1000 pierwszych dni życia, a także w okresach dynamicznych zmian we wzroście i rozwoju (takich jak przejście do adolescencji), mamy do czynienia ze szczególnymi “oknami możliwości”, które są kluczowe dla kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych. Stanowią one naszą największą szansę na wywarcie istotnego wpływu na żywienie i zdrowie społeczeństwa. ^2,4,5