Mleko krowie w pierwszym roku życia - co wiadomo?

Pierwszy rok to jeden z najistotniejszych okresów w życiu człowieka. Układ nerwowy i immunologiczny intensywnie się rozwijają i kształtują. Wszelkie zaburzenia w tym krytycznym czasie mogą skutkować długoterminowymi lub nawet nieodwracalnymi konsekwencjami. Mikrobiota jelitowa zasadniczo kształtuje się w pierwszych miesiącach życia, a nabyte cechy mają tendencję do utrzymywania się. Dodatkowo, plastyczność genów, szczególnie w ciągu tysiąca pierwszych dni życia, odgrywa istotną rolę w ekspresji materiału genetycznego w odpowiedzi na czynniki środowiskowe.^1,2

W tym kontekście sposób żywienia pełni zasadniczą rolę, a natura zapewnia niemowlętom najlepszy możliwy pokarm – mleko matki. Karmienie piersią zapewnia lepszy rozwój mózgu, silny układ odpornościowy, zdrową mikrobiotę jelitową oraz ekspresję genów idealnie przystosowaną do warunków środowiskowych.³ W optymalnych warunkach niemowlę powinno być karmione wyłącznie piersią do 6. Miesiąca życia, a od tego momentu (lub między 4. a 6. miesiącem życia, zgodnie z niektórymi zaleceniami) powinno się wprowadzać zbilansowaną dietę uzupełniającą, dostosowaną do wieku i rozwoju neurologicznego, obok pokarmu kobiecego.^4,5

Co w sytuacji, gdy karmienie piersią nie jest możliwe? Jest to niestety powszechne zjawisko, które dotyka zmiennego, choć zbyt wysokiego, odsetka niemowląt na całym świecie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), tylko 44% niemowląt jest karmionych wyłącznie piersią.⁵ W takich wypadkach stanowiska renomowanych instytucji są zbieżne, jak pokazano na Rysunku 1.
 

_{RYS.1  Zalecenia poszczególnych instytucji w zakresie żywienia mlekiem niemowląt niekarmionych piersią.^6-11}

W 2023 roku WHO opublikowało nowe zalecenia dotyczące rozszerzania diet  niemowląt w wieku od 6. do 23. miesiąca życia, w których stwierdzono, że w przypadku niemowląt w wieku 6-11 miesięcy, które nie są karmione piersią, można rozważać mleko odzwierzęce jako opcję żywieniową. W odpowiedzi na to, renomowane instytucje ds. żywienia dzieci opublikowały wspólne stanowisko. Publikacja podkreśla, że gdy pokarm matki nie jest dostępny, preparaty do żywienia niemowląt powinny być preferowaną opcją, pod warunkiem, że są łatwo dostępne, przystępne cenowo i bezpieczne w przygotowaniu. Dokument stwierdza, że mleka początkowe i następne zawierają starannie dobraną mieszankę niezbędnych składników odżywczych, które są kluczowe dla optymalnego wzrostu i rozwoju. Mogą one istotnie przyczyniać się do adekwatnej podaży niezbędnych składników odżywczych dla niemowląt w wieku 6-12 miesięcy. Na przykład, po pierwszych 4-6 miesiącach życia  zapotrzebowanie na żelazo znacznie się zwiększa, ponieważ zapasy żelaza obecne przy urodzeniu ulegają wyczerpaniu. Żelazo odgrywa istotną rolę w wzroście i rozwoju mózgu w okresie niemowlęcym. Mleka początkowe i następne są wzbogacane w żelazo, aby pokryć zwiększone zapotrzebowanie, podczas gdy mleko krowie jest słabym źródłem żelaza. Choć zapotrzebowanie na żelazo można  teoretycznie zaspokoić poprzez pokarmy bogate w żelazo, takie jak mięso i wzbogacane pokarmy uzupełniające, badania pokazują, że w praktyce często nie jest to osiągane.

Badania wykazują, że niemowlęta karmione mlekiem krowim są w grupie wyższego ryzyka niedoboru żelaza i wynikającej z niego niedokrwistości w porównaniu do dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym. Mleko modyfikowane zawiera także inne niezbędne składniki, które są obecne w mleku matki, a brakuje ich w mleku krowim. Są to między innymi niezbędne kwasy tłuszczowe, w tym DHA, które są kluczowe dla prawidłowego rozwoju mózgu. Ponadto ilość białka w mleku modyfikowanym jest dostosowana do niższego stężenia białka w mleku matki. W przeciwieństwie do mleka modyfikowanego, mleko krowie zawiera około trzykrotnie więcej białka niż mleko matki. Istnieją dowody naukowe wskazujące na związek pomiędzy wysokim spożyciem białka, a wyższym poziomem tkanki tłuszczowej w dzieciństwie. Jednak gdy mleko  modyfikowane nie jest dostępne lub praktyczne, pełnotłuste mleko odzwierzęce można rozważyć jako alternatywę.
 

_{RYS.2  Skład niemodyfikowanego mleka krowiego oraz krótko i długoterminowe ryzyko zdrowotne dla dzieci poniżej 1. Roku życia, gdy są stosowane jako głównie źródło pokarmu. ^1,2,12,13}

Rysunek 2 przedstawia cechy pokarmu kobiecego w zestawieniu z mlekiem krowim i preparatami do żywienia niemowląt.

Ważne jest, aby pamiętać, że podawanie nieodpowiednich pokarmów dzieciom w pierwszym roku życia nie zawsze wynika z ograniczeń finansowych. Często brak wskazówek ze strony pracowników ochrony zdrowia oraz brak odpowiednich i wiarygodnych źródeł informacji prowadzi do sytuacji, w której wielu opiekunów naraża swoje dzieci na produkty, których  należy unikać, w tym mleko krowie. Na tym etapie życia kluczowe jest wprowadzanie żywności o odpowiedniej gęstości odżywczej, dostosowanej do wieku.

Rysunek 3 przedstawia niektóre z tych produktów oraz zdrowe alternatywy.
 

_{RYS.3  Produkty niezalecane w pierwszym roku życia i ich zdrowsze zamienniki}